Historia da gaita II

   Con motivo da Xuntanza de músicos tradicionais que esta Asociación organizou para este próximo sábado 10 de Maio,  preparamosvos unha serie de artigos referentes aos nosos  instrumentos tradicionais. Logo dun primeiro artigo dedicado a gaita, seguimos co segundo , centrado na evolución da gaita en Galicia.

Historia da gaita II. 

Polo que á evolución en Galicia respecta, segundo o profesor de linguas románticas, Juan Corominas, a gaita española de Galicia e Asturias tería sido introducida no Noroeste da Península Ibérica polos suevos que reinaron nesta parte de España do século V ao século VII, . En canto a unha orixe mais remoto da gaita en España, habería que atribuílo aos celtas, fenicios, gregos e romanos, posto que todos estes pobos invasores de España coñecían a gaita traída da antiga Mesopotamia xa antes da Era Cristiá. O musicólogo e fabricante de gaitas galego, Faustino Santalices, afirma nun dos seus escritos que a gaita era xa coñecida en Galicia seis séculos antes de Cristo.

    O claramente certo é que entre os séculos XII e XIV, as peregrinacións entre Galicia e outros países fixeron que a gaita se difundise por toda Europa. Esta foi levada polos peregrinos de regreso aos seus países, foi utilizada polos monxes beneditinos en pequenas igrexas rurais realizando a función que habitualmente correspondía ao órgano litúrxico. Finalmente, a gaita, foi difundida polos propios galegos que saían a outros países a buscar fortuna.

     O primeiro gaiteiro galego sobre o que existe documentación escrita foi o ourensán Gómes Mouro que, segundo consta, foi contratado en decembro de 1458 polo Concello de Ourense para amenizar diversos actos.

   Durante ou renacemento aparecen ás gaitas de dous bordóns sobre o ombreiro, afinados na tónica do punteiro e por veces alimentadas de forma mecánica, é dicir, mediante un barquín, de xeito que non hai que soprar nelas coa boca para tocar.

Outro dous cambios a resaltar do renacemento e que dous instrumentistas diferentes van formar agora conxunto coa gaita de fol, iso si, por separado. O tocador de frauta e tambor, denominado tamboriteiro, toca agora a carón dá gaita de fol formando un conxunto.

Como xa o fora na Idade Media e tamén non Renacemento, no Barroco o gaiteiro segue a ser unha personaxe importante, encargado de poñer a música nas ocasións rituais, como festas patronais e procesións, e tamén en festas máis pequenas. O gaiteiro segue a ser o músico máis importante para o pobo, malia que na música culta perdeu a importancia que mereceu en séculos pasados.

É dese período Barroco de onde herdamos unha boa parte dás manifestacións que agora consideramos pertencen á nosa tradición. Non caso dá gaita de fol, ás formas de vestilas, os torneados cos que se adornan ás madeiras, unha parte importante do repertorio e a ornamentación parecen provir directamente dos séculos XVII e XVIII, igual que o traxe tradicional que aínda visten hoxe os gaiteiros galegos.

   É tamén no período Barroco onde o gaiteiro acompañado polo tamboriteiro tocador de frauta e tambor transfórmase na parella de gaita de fol e tambor que chegou ata nós.

   Xa a mediados do século XIX fúndase en Galicia a primeira banda de música popular na que varios instrumentos musicais pasarán a tocar a carón dá gaita de fol. Pezas como o pasodobre ou a rumba, pasan a ser habituais xunto coas xa existentes como poden ser ás muiñeiras ou ás alboradas. Na primeira metade do século XX aparecen os denominados “cuartetos tradicionais”, nos que dúas gaitas tocan por primeira vez xuntas facendo ás melodías por terceiras paralelas. Nos anos 1950-60 ás orquestras entran con extraordinaria forza na nosa música, desprazando practicamente ás bandas populares. A partir dous anos 1970 a gaita rexurde con forza, e desenvólvese un modelo de gaita de fol e palletas estándar, con afinación case temperada, quen de emitir unha escala cromática. e cara finais de século aparecen tamén as gaitas electronicas. A día de hoxe as grandes bandas de gaitas manteñen o pulo, os cuartetos tradicionais seguen sonando nas alboradas e nos seráns, e importantes músicos como Carlos Nuñez ou Susana Seivane levan o son da nosa gaita polos centros musicais e os certames mais importantes do mundo..